OTOMATİK KONTROLÖRLER

Herhangi bir sanayi girişiminde üretim kontrol bölümünün ne kadar önemli olduğunu herkes bilir. Bu bölümün personelinin başlıca görevi atölyeden atölyeye geçen parçalar arasında ve işletmeden dışarı nakledilen bitmiş ürünler arasında bozulmayı önlemektir.

Normal işletmeler sık sık içsel-çalışma kontrolü uygulamaya koymamalarına rağmen, bununla birlikte üretim bölümü kontrolörlerinin birçok yardımcıları vardır: bir işçi makinesinin dışarı bozuk çıkardığını tespit ettiğinde, o idareyi bilgilendirir.

Otomatik fabrikanın üretim kontrol bölümü yoktur. Yine de, bu fabrika tarafından çıkarılan milyonlarca piston arasında bir tek bozuk bulamazsınız. Tek tek her bir piston hem biçim ve hem de boyut olarak standartlara tam olarak uyar.

Bu otomatik kontrolörlerin hatasız ve uyanık çalışması sayesinde başarılır. Genellikle kütle üretiminde kullanılan kontrol biçimleri, yöntemleri ve araçları AZ’de uygulanamaz, çünkü esas olarak çoğu sadece bitmiş ürünün kalitesini kaydeder.

Tüm işlemlerin mekanize edildiği AZ’de, herhangi bir operasyonda bozukluğun olması ciddi bir kaza olarak kabul edilir. Bu bağlamda üretim kontrolünün görevi bu kazaların olabileceğini sezmek ve bunları önlemektir.

AZ’de kullanılan kontrol araçları üretimin ayrılmaz ve vazgeçilmez parçalarıdır. Kontrol işlemleri bağımsızlıklarını yitirdiler ve organik olarak teknolojik işlemle, ulaşımla ve fabrikadaki genel nabız ile içiçe geçtiler.

Oldukça çok geniş farklı makine ve üniteden geçecek olan piston, bir noktada bir kayış nakledici üzerinde düzgün bir şekilde hareket edebilmeli, bir diğerinde atik ve hızlı dönebilmeli ve bir üçüncüsünde yerleşme levhasında değişmez bir şekilde durabilmelidir. Dahası, piston her defasında tam kesin bir pozisyonda durmalıdır. Eğer piston tayin edilenden az da olsa biraz kayarsa, bozukluk kaçınılmazdır, ve ciddi bir kaza olabilir.

Tasarımcılar pistonu tüm durumlarda güvenilir sabit bir pozisyonda tutmak için çok büyük zahmetlere girdiler. Pratikte, her nedense, mükemmel davranan bin pistondan bir tanesi sadece bir operasyonda yanlış pozisyona geçebilir. Bu bozukluğa sebep olmaya fazlasıyla yeterlidir.

Soruşturma ve uslamlama mühendisleri pistonların bütün yolculukları boyunca ve her durakta blok aygıtlar aracılığıyla korunmaları gerektiği sonucuna vardılar. Tasarladıkları blok sistem demiryollarında kullanılanlara benziyordu.

Demiryollarındaki blok sistemler trenlerin geçişini düzenlediği ve çarpışmaları önlediği gibi, otomatik fabrikadaki blok aygıtlar da makine hattında giderken onları koruma altında tutuyorlar. Yalnızca onların çarpışmasını önlemek yerine onların yanlış pozisyonlara geçmesini de önlüyorlar.

Bu amaç için çeşitli aygıtlar kullanılmaktadır. Örneğin, elektro-mekanik dokunaçlar, gözcüler gibi, tehlikenin olduğu tüm yerlere gönderilirler. Gelen her pistona dikkatle dokunurlar. Onların “dokunma duyusu” bir görme engellininki kadar güçlüdür. Parçanın etrafını hissederek, olması gereken tam pozisyonda olup olmadığını belirlerler. Eğer değilse, hemen kırmızı bir ışık ışıldar.

Pistonun pozisyonu üzerinde uyanık bir nöbet tutan bu yorulmak bilmez kontrolörlerin yanında, aletlerin davranışı üzerinde daha az uyanık olmayan bir “göz” tutan başkaları vardır. Matkap kırıldığı anda, hemen hemen daha aletin kırılma sesi duyulmazdan önce kırılmayı kaydederler.

Bu kontrolörler yalnızca bozulma olduğunu montajcılara bildirmezler. Bundan başka bozukluğun nereden geldiğini ve hangi aletin tekniksel rejimi “çiğnediğini” bildirerek ona yardımcı olurlar. Piston üzerinde nöbet tutan ve aletlere bakan tüm bu otomatik gözcüler, karmaşık aygıtlardır. Ama otomatik fabrikanın “çalışanları” üzerindeki tüm kontrolörlerin en basit olanlarıdır.

Blok sistemi ve diğer koruyucu aygıtlar güvenilir, ama pasiftirler. Onlar sorunu ne düzeltirler ne de nedenini yokederler.

Teknolojik rejimin bakımını yapmada aktif kontrol için otomatik aygıtlar önemli bir rol oynarlar. Bunların çoğu orijinal aygıtlar, aletler ve makinelerdir.

Yalnızca sorun “gözetmezler”; bozulmanın olabileceğini sezinlerler. Eğer piston taban makine içinde –makine atölyesinde ilk ünite- hizadan biraz kayarsa sonradan gelen

bakımın bir yararı olmaz, ve bozulma kaçınılmazdır. Ama bu nedenden dolayı otomatik fabrikada bozulma mümkün değildir: eğer piston hizadan çıkarsa makine sadece çalışmaz.

Otomatik Teneke-Kaplama Ünitesi

Aktif kontrolörler üretim işlemlerine hızla ve kararlılıkla müdahale ederler ve kelimenin tam anlamıyla ortaya çıkan yanlışlıkları düzeltilirler. Eğer makineden gelen pistonun olukları çok genişse, ya da yüksekliği bozuksa, o zaman...

Hayır, bir sonraki makinede bir kaza olmayacaktır: bozuk pistonun geçmesine izin verilmeyecektir, ve makine hattı hemen durdurulacaktır.

Pistonu bileme ve çapraz-deliği tamamlamaktan sorumlu olan kontrolörler daha az dikkatli değillerdir. Sadece bu

işlemleri değil, ama aynı zamanda doğrudan operasyonları da, elde edilen sonuçları sürekli ölçerek, gözetlerler.

İstenilen boyutlar elde edilir edilmez kontrolörler hemen makineleri durdururlar, böylece bozulma olasılığını önlerler.

Pistonların ağırlıklarını düzelten otomatik kontrolörler yine de daha aktiftirler. Pistonların ağırlığında 4 gramdan daha fazla farklılık olmamalıdır. Bu kontrolör pistonun eteği içindeki özel ağırlık çekicileri dökümünün belirli bir parçasını keserek ağırlığını düzeltir. Bu çekicilerin piston çalışırken ona bir yararı yoktur. Ama ağırlık düzeltmelerini yapabilmek için gereklidirler.

Makinenin yuvarlak masası, 5 çift pistonun eşzamanlı bakımdan geçtiği aralarda, 5 vuruşta tam bir devir yapar.

İşte bu makinede pistona olan şudur: Birinci vuruş -pistonlar tutucularına kayarlar ve süratlendirilirler. Masanın bir dönüşü --ve aletler piston eteklerinden fazlalık metali, taban levhanın tespit iğneleri için deliklerle birlikte keser. Bir başka dönüş, ve pistonlar hemen hemen bir yay-denge olan üçüncü bölüme gelirler. Tutucular tutuşlarını rahatlatırlar, ve pistonlar ne kadar ağırsa, ağırlık terazisini aşağıya çekerler. Sonra tutucuların güçlü parmakları tarafından bu pozisyona yeniden yerleştirilirler. Yeniden masanın bir dönüşü -dördüncü durak. Burada kesiciler ağırlık çekicilerinden bazı metali alırlar. Kesilen miktar bir önceki durakta her pistonun ağırlık terazisini ne kadar aşağıya çektiğine, yani ne kadar ağır olduğuna bağlıdır. Masanın bir kez daha dönüşü, ve pistonlar, ki şimdi ağırlıkları kabul edilir sınırlar içindedir, yanlarına çevrilirler ve bir sonraki bakıma gitmek üzere bir oluktan yuvarlanırlar.

Otomatik kontrolörler yalnızca mekanik operasyonlar için değil, ama kimyasal işlemler için de kullanılırlar.

Kalay kaplama işlemi sırasında, çözeltinin alkalikliği yavaş yavaş artar. Teorik olarak öyle bir noktaya ulaşabilir ki bozulmaya yol açar.

Ama otomatik fabrikada bu hiç bir zaman olamaz: kalaylama tankı otomatik kontrol aygıtlarının uyanık gözetimi altındadır. Alkalinliği naturalize yapmak gerekir gerekmez, “otomatik kimyacı” istenen miktardaki asetik asidi tanka ekler ve kalaylama işlemi normal devam eder.

Paketleme makinesinden hemen önce çok ilginç bir otomatik vardır. Kırılmayan bir cam kasa içine yerleştirilmiş. Hatta dışardan bakıldığında bir makineyi bile andırmaz. Metalin dökümünün yapıldığı ve işlendiği bir fabrikada hiç yeri olmayan daha fazla kaliteli, kırılgan ve çok karmakarışık bir labaratuvar aletine benzer.

Son kontrol durağı olan bu otomatik, normalde bütün bir takım tecrübeli işçinin ancak yapabileceği birçok görevleri yerine getirir. Makine çok şey yapar: mekanik muamelenin kalitesini kontrol eder, pistonları gruplara ayırır, ona göre damgalar, ve her pistonun hangi gruba dahil olduğunu daha iyi göstermek için bir boya ile -yeşil, kırmızı, beyaz yada siyah- işaretler.

Pistonlar bir tek sıra halinde geçerler. Onların ilerlemesini durdurmadan, bu otomatiğin duyarlı “parmaklar”ı bitmiş parçaların üzerinde hafifçe dolaşır. Kısa bir süre için her pistonu her taraftan hissetmek ve ölçmek için alır.

Bitmiş pistonların tüm gereksinmelerle uyum içinde olmasını sağlamak için, kontrolör ve ayırıcı makinesi pistonun çapraz-deliğinin eksenini kontrol eder, pistonun etek çapını birkaç çapraz-kesitlerde ölçer; pistonu hangi gruba vermeye karar vermek için, bu ölçüm 0.0025 milimetreyi (2.5 mikron) geçmeyen bir hata ile yapılır.

AZ içinde monte edilen kesin ve güvenilir otomatikler böyledir. Öyle görülüyor ki, ayrıca kontrol alanında da, makineler insan gücünün tamamen yerini almışlardır. Ama bu böyle değildir.

Yine de en iyi otomatik kontrolör insandan aşağıdadır.

AZ’de otomatik makine tarafından yapılan dökümlerin sertliği, otomatik olarak kontrol edilir. Pistonların kesinliği, döndürülmesi, şekillendirilmesi ve bilenmesi de ayrıca otomatik olarak kontrol edilir. Ama otomatiklerin farkedemediği kusurlar vardır. Kaba dökümlerin başka kusurları da olabilir: üfleme delikleri, yırtıklar, çatlaklar, vb. Bu nedenle dökümhanenin ve makine atölyesinin kavşağında çok dikkatle gözden geçirilmelidir.

Tabii ki, çatlakları ve üfleme delikleri olan dökümleri reddeden bir otomatik icat etmek mümkün olabilirdi. Yine de, eğer döküm üzerindeki çatlaklar ve üfleme delikleri her zaman aynı yerde olsaydı, bu makine bunu yapabilecekti. Ama dökümün hangi işletmesinde kusurun önceden meydana gelebileceğini belirlemek nasıl mümkün olacaktır!

Sonunda karar verilmiştir ki, tam olarak otomatik bir girişim bile insan gözü olmadan yürüyemez.

Ve böylece, kusurlu dökümlerin makine atölyesine geçmelerini önlemek için, her biri özel bir kontrolör tarafından incelenir. AZ’de kontrolörün işini yapan yalnızca bu kişidir.